THƠ ĐƯỜNG LUẬT

• BÀI I 
  
  THƠ TỨ TUYỆT 
  
  Thơ tứ tuyệt đã có từ lâu, trước khi có thơ thất ngôn và ngũ ngôn bát cú. Đầu tiên, thơ tứ tuyệt có nghĩa khác với nghĩa hiện tại: “tứ” là bốn và “tuyệt” có nghĩa là tuyệt diệu. Bài thơ chỉ có 4 câu mà diễn tả đầy đủ ý nghĩa của tác giả muốn trình bày nên người ta mới gọi 4 câu thơ đó là tứ tuyệt. 
  Tuy nhiên, sau khi có thơ thất ngôn và ngũ ngôn bát cú (luật thi) vào đời nhà Đường, thì thơ tứ tuyệt lại phải được làm theo quy tắc về niêm, vần, luật, đối của lối thơ thất ngôn hay ngũ ngôn bát cú. Vì vậy, sau nầy người ta giải thích chữ “tuyệt” là ngắt hay dứt. Nghĩa là thơ tứ tuyệt là do người ta làm theo cách ngắt lấy 4 câu trong bài bát cú để làm ra bài tứ tuyệt. Do đó niêm, vần, luật, đối của bài tứ tuyệt phải tùy theo cách ngắt từ bài bát cú mà thành. 
  Thơ tứ tuyệt có 2 thể là luật trắc vần bằng và luật bằng vần bằng. 
  Mỗi thể đều có một Bảng Luật coi như "công thức" căn bản mà người làm thơ phải tuân theo. 
  
  1. TỨ TUYỆT LUẬT TRẮC VẦN BẰNG (không đối) 
  
  Sau đây là Bảng Luật Thơ Tứ Tuyệt Luật Trắc Vần Bằng: 
  
  BẢNG LUẬT: 
  
  T - T - B - B - T - T - B (vần) 
  B - B - T - T - T - B - B (vần) 
  B - B - T - T - B - B - T 
  T - T - B - B - T - T - B (vần) 
  
  Ghi chú: Đây là bản chính luật (sẽ có bảng luật bất luận sau). Mới đầu chúng ta nên cố gắng giữ theo chính luật để âm điệu bài thơ được hay. Tuy có bị gò bó nhưng sau nầy sẽ dễ cho chúng ta hơn (trước khó sau dễ). 
  Các chữ cuối của các câu 1-2-4 bắt buộc phải cùng vần với nhau. 
  
  Bài thơ thí dụ để minh họa: 
  
  1. 
  Thuở ấy tuy còn tuổi ấu thơ 
  Mà sao vẫn nhớ đến bây giờ 
  Xuân về nũng nịu đòi mua pháo 
  Để đón giao thừa thỏa ước mơ 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  2. 
  Dõi mắt tìm ai tận cuối trời 
  Thu về chiếc lá ngậm ngùi rơi 
  Cay cay giọt lệ sầu chan chứa 
  Mộng ước tình ta đã rã rời 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  3. 
  Một nửa vầng trăng rụng xuống cầu 
  Đôi mình cách trở bởi vì đâu 
  Canh tàn khắc lụn hồn tê tái 
  Đối bóng đèn khuya nuốt lệ sầu 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  2. TỨ TUYỆT LUẬT BẰNG VẦN BẰNG (không đối) 
  
  Sau đây là Bảng Luật Thơ Tứ Tuyệt Luật Trắc Vần Bằng: 
  
  BẢNG LUẬT: 
  
  B - B - T - T - T - B - B (vần) 
  T - T - B - B - T - T - B (vần) 
  T - T - B - B - B - T - T 
  B - B - T - T - T - B - B (vần) 
  
  
  Ghi chú: Đây là bản chính luật (sẽ có bảng luật bất luận sau). Mới đầu chúng ta nên cố gắng giữ theo chính luật để âm điệu bài thơ được hay. Tuy có bị gò bó nhưng sau nầy sẽ dễ cho chúng ta hơn (trước khó sau dễ). 
  Các chữ cuối của các câu 1-2-4 bắt buộc phải cùng vần với nhau. 
  
  Bài thơ thí dụ để minh họa: 
  
  1. 
  Đôi mình cách biển lại ngăn sông 
  Dõi mắt tìm nhau nhỏ lệ hồng 
  Ngắm ánh trăng thề thương kỷ niệm 
  Đêm trường thổn thức nhớ mênh mông 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  2. 
  Đêm nghe tiếng gió nhớ miên man 
  Mộng ước tình ta đã lụn tàn 
  Thánh thót hiên ngoài mưa rả rích 
  Mi buồn lệ ứa mãi không tan 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  3. 
  Rừng phong nhuộm tím cả khung trời 
  Lá úa lìa cành gió cuốn rơi 
  Lối cũ đường xưa em đếm bước 
  Miên man kỷ niệm đã xa vời 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  Sau đây là Luật về Điệu thơ: 
  
  Điệu thơ là cách xếp đặt các tiếng trong câu thơ sao cho êm tai dễ đọc để bài thơ có âm hưởng du dương trầm bổng như nhạc điệu.
  
  Điệu thơ gồm có 3 phần chính như sau: 
  
  1. Nhịp điệu: thơ ĐL nhịp chẵn, ngắt nhịp 2 hoặc 4 tiếng trọn nghĩa. 
  
  2. Âm điệu: nên làm theo chính luật để bài thơ có âm điệu êm tai trầm bổng. 
  
  3. Vần điệu: nên gieo vần ở cuối các câu 1-2-4-6-8 xen kẻ tiếng không có dấu và tiếng có dấu huyền để bài thơ khi đọc lên nghe du dương trầm bổng như điệu nhạc. Ngoài ra chúng ta nên cố gắng gieo vần chính vận. Sau nầy khi "nhuyễn" rồi chúng ta có thể theo thông vận và theo luật bất luận. Muốn cho bài thơ có âm điệu hay thì tiếng thứ 4 và tiếng thứ 7 của những câu luật trắc vần bằng không nên dùng trùng một thanh bằng. Nghĩa là nếu tiếng thứ 4 không dấu thì tiếng thứ 7 phải dấu huyền và ngược lại. Tuy nhiên nếu không tìm được từ nào khác có ý nghĩa hay hơn thì chúng ta dùng trùng cũng được mà vẫn không bị sai luật thơ. 
  
  Hoàng Thứ Lang

• 

  tieuhongphong
  

   
  February 12th 2011, 1:17 am
• BÀI II 
  
  THƠ TỨ TUYỆT VẦN BẰNG - 2 VẦN 
  
  Thơ Tứ Tuyệt Vần Bằng 2 vần cũng có hai thể: 
  - Luật Trắc Vần Bằng. 
  - Luật Bằng Vần Bằng. 
  
  Đầu tiên, chúng ta cùng nhau tìm hiểu về Tứ Tuyệt Luật Trắc Vần Bằng - 2 vần. 
  
  Sau đây là Bảng Luật Thơ Tứ Tuyệt Luật Trắc Vần Bằng - 2 vần: 
  
  1. THƠ TỨ TUYỆT LUẬT TRẮC VẦN BẰNG - 2 VẦN (KHÔNG ĐỐI) 
  
  BẢNG LUẬT: 
  
  
  T - T - B - B - B - T - T 
  B - B - T - T - T - B - B (vần) 
  B - B - T - T - B - B - T 
  T - T - B - B - T - T - B (vần) 
  
  
  Ghi chú: Đây là bản chính luật (sẽ có bảng luật bất luận sau). Mới đầu chúng ta nên cố gắng giữ theo chính luật để âm điệu bài thơ được hay. Tuy có bị gò bó nhưng sau nầy sẽ dễ cho chúng ta hơn. 
  Các tiếng cuối của các câu 2 và 4 bắt buộc phải cùng vần với nhau. 
  
  Trước khi đi vào chi tiết của bài Tứ Tuyệt Luật Trắc Vần Bằng - 2 vần, chúng ta thử cùng nhau ngắt bài thơ Thất Ngôn Bát Cú ra thành nhiều bài Tứ Tuyệt để "nghiên cứu" và phân tích. 
  
  Bài thơ Thất Ngôn Bát Cú có thể ngắt thành 4 bài thơ Tứ Tuyệt theo 4 cách như sau: 
  - Bài 1: 4 câu đầu (1-4). 
  - Bài 2: 4 câu cuối (5-8 ). 
  - Bài 3: 4 câu giữa (3-6). 
  - Bài 4: 2 câu đầu (1-2) và 2 câu cuối (7-8 ). 
  
  Thí dụ: bài thơ sau đây: 
  
  THĂNG LONG THÀNH HOÀI CỔ 
  
  Tạo hóa gây chi cuộc hí trường 
  Đến nay thắm thoát mấy tinh sương 
  Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo 
  Nền cũ lâu đài bóng tịch dương 
  Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt 
  Nước còn cau mặt với tang thương 
  Ngàn xưa gương cũ soi kim cổ 
  Cảnh đấy người đây luống đoạn trường 
  
  Bà Huyện Thanh Quan 
  
  
  Ngắt ra: 
  
  1. 
  Tạo hóa gây chi cuộc hí trường 
  Đến nay thắm thoát mấy tinh sương 
  Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo 
  Nền cũ lâu đài bóng tịch dương 
  
  2. 
  Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt 
  Nước còn cau mặt với tang thương 
  Ngàn xưa gương cũ soi kim cổ 
  Cảnh đấy người đây luống đoạn trường 
  
  3. 
  Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo 
  Nền cũ lâu đài bóng tịch dương 
  Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt 
  Nước còn cau mặt với tang thương 
  
  4. 
  Tạo hóa gây chi cuộc hí trường 
  Đến nay thắm thoát mấy tinh sương 
  Ngàn xưa gương cũ soi kim cổ 
  Cảnh đấy người đây luống đoạn trường 
  
  Nhận xét: 
  
  Bài 1: Tứ Tuyệt 3 vần bằng. 
  Bài 2: Tứ Tuyệt 2 vần bằng. 
  Bài 3: Tứ Tuyệt 2 vần bằng. 
  Bài 4: Tứ Tuyệt 3 vần bằng. 
  
  Như vậy bài thơ Tứ Tuyệt có loại 3 vần và có loại 2 vần. 
  
  Phân tích kỹ hơn, chúng ta nhận thấy một bài thơ Thất Ngôn Bát Cú Đường Luật là do hai bài thơ Tứ Tuyệt ghép lại mà thành, 4 câu đầu là Tứ Tuyệt 3 vần, 4 câu sau là Tứ Tuyệt 2 vần. Điểm đặc biệt đáng lưu ý là 4 câu giữa (3-4-5-6) đối nhau từng cặp một (câu 3-4 đối nhau, câu 5-6 đối nhau) theo phép đối thơ loại 7 chữ (còn gọi là đối ngẫu). 
  Nếu chỉ làm thơ Tứ Tuyệt thường thì chúng ta không cần làm có đối. Nếu làm thơ Thất Ngôn Bát Cú thì bắt buộc phải có đối như đã nói trên. 
  
  Dừng lại ở thơ Tứ Tuyệt, chúng ta có thể làm nhiều bài thơ Tứ Tuyệt cùng diễn tả chung một ý (một nội dung) gọi là Tứ Tuyệt Trường Thiên, dài bao nhiêu cũng được, nhưng nên ngắt ra từng đoạn, mỗi đoạn 4 câu. Muốn làm loại 3 vần cũng được (như bài thơ Hai Sắc Hoa Ti-gôn của T.T.Kh.). Muốn làm loại 2 vần cũng được (như bài thơ Hoa Trắng Thôi Cài Trên Áo Tím của Kiên Giang Hà Huy Hà). Muốn làm lẫn lộn (mixed) vừa 3 vần vừa 2 vần cũng được. 
  
  Bây giờ trở lại ý chính của bài Tứ Tuyệt 2 vần bằng. Vì chưa làm thơ Thất Ngôn Bát Cú nên chúng ta chỉ làm thơ Tứ Tuyệt không có đối (tương tự như loại 3 vần mà chúng ta đã làm ở bài 1). 
  
  Vậy chúng ta cùng nhau bắt đầu làm bài thực hành 
  
  BẢNG LUẬT: 
  
  
  T - T - B - B - B - T - T 
  B - B - T - T - T - B - B (vần) 
  B - B - T - T - B - B - T 
  T - T - B - B - T - T - B (vần) 
  
  
  Bài thơ thí dụ để minh họa: 
  
  1. 
  Xác pháo còn vương màu mực tím 
  Thư tình vẫn thắm chữ yêu thương 
  Nhưng ai lại nỡ quên thề ước 
  Nước mắt nào vơi nỗi đoạn trường 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  2. 
  Đọc áng thơ sầu sa nước mắt 
  Nghe lời giã biệt giọt châu rơi 
  Trời cao nỡ đoạn tình đôi lứa 
  Kẻ nhớ người thương khổ cả đời 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  3. 
  Yến phượng lìa đàn ai oán thảm 
  Uyên ương lẻ bạn ngẩn ngơ sầu 
  Đôi ta cách trở ngàn sông núi 
  Ngắm mảnh trăng tàn lệ thấm bâu 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  4. 
  Nếu chẳng cùng em chung lối mộng 
  Anh vào cửa Phật nguyện tu hành 
  Chuông chiều mõ sớm quên tình lụy 
  Gởi lại am thiền mái tóc xanh 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  2. TỨ TUYỆT LUẬT BẰNG VẦN BẰNG - 2 VẦN (KHÔNG ĐỐI) 
  
  BẢNG LUẬT: 
  
  B - B - T - T - B - B - T 
  T - T - B - B - T - T - B (vần) 
  T - T - B - B - B - T - T 
  B - B - T - T - T - B - B (vần) 
  
  
  Ghi chú: Đây là bản chính luật (sẽ có bảng luật bất luận sau). Mới đầu chúng ta nên cố gắng giữ theo chính luật để âm điệu bài thơ được hay. Tuy có bị gò bó nhưng sau nầy sẽ dễ cho chúng ta hơn. 
  Các tiếng cuối của các câu 2 và 4 bắt buộc phải cùng vần với nhau. 
  
  
  Bài thơ thí dụ để minh họa: 
  
  1. 
  Hè về đỏ thắm màu hoa phượng 
  Ánh mắt buồn tênh buổi bãi trường 
  Gạt lệ chia tay người mỗi ngã 
  Âm thầm cố nén giọt sầu thương 
  
  Hoàng Thứ Lang 
  
  
  2. 
  Trên sông khói sóng buồn hiu hắt 
  Dõi mắt phương trời nhớ cố hương 
  Trắng xóa màn sương trời chớm lạnh 
  Thương ai khắc khoải đoạn can trường 
  
  Hoàng Thứ Lang